Prof. Dr. Haluk Eyidoğan
20 Temmuz 2025 tarihinde Pasifik Okyanusu’nun kuzeyinde yer alan Küril-Kamçatka Volkanik Yayı bölgesinde, Kamçatka Yayı üzerinde 20 Temmuz 2025 tarihinde 7.4 büyüklüğünde bir deprem ile başlayan ve 29 Temmuz 2025 tarihinde 8.8 büyüklüğünde bir depremle süren yoğun bir deprem etkinliği oluştu. Bu makale yazılırken Kamçatka Yayı deprem etkinliği sürmekteydi.
Pasifik Okyanusal Levhası’nın doğusunda Kuzey ve Güney Amerika kıtaları kıyıları ve batıda Asya Kıtası kıyıları boyunca her yıl çok sayıda büyük depremler yaşanmaktadır (Şekil 1, USGS, 2025a). Pasifik okyanusu altındaki yerkabuğunun çevresindeki kıtaların altına doğru dalma-batma hareketi nedeniyle zaman zaman büyüklüğü 9.5’a varan büyük depremler oluşmaktadır.
Pasifik Okyanusal Levhası’nın hızı bazı bölgelerde yılda 80 mm’ye ulaşmaktadır. Bu okyanusal levhanın kıtalardaki sınırları yerküremizin en canlı volkanlarını barındırmakta ve depremselliği en yüksek mekânlarını kapsamaktadır. Levha kıyıları, yüksek depremselliği ve volkan püskürmeleri nedeniyle “ateş çemberi” olarak da adlandırılmaktadır (Şekil 1).
Kamçatka Volkanik Yayı
Japonya’nın kuzeyindeki Hokkaido adasının doğusundan başlayan Küril ve Kamçatka Volkanik Yayı, Pasifik kıyısı boyunca yaklaşık 2.100 km uzunlukta bir volkanik ada yayı yapısı oluşturur. Bu ada yayı ve Rusya’nın Commander (Komutan) Adaları’nın güneyindeki Aleutian Yayı ile kesiştiği noktada son bulur Şekil 2). Pasifik Okyanusu altında uzanan Pasifik Okyanusal Kabuğu, Kamçatka bölgesi civarında kuzeybatıya doğru yılda 79 mm hızla hareket etmekte ve Küril-Kamçatka volkanik yayları önünden yerkabuğu altındaki ergimiş manto katmanına doğru dalmaktadır (Şekil 2).
Küril-Kamçatka Yayı bölgesi, Pasifik Okyanusal Levhası çevresinde çok sık rastladığımız yüksek deprem etkinlik alanlarından yalnızca biridir.
Yerkabuğunun altında hareket eden sıcak manto akımları (konveksiyon akımları), üstünde yüzen Pasifik Okyanusal Levhası’nın hem Asya Levhası’nın doğu kıyılarından ve hem de Kuzey ve Güney Amerika’nın batı kıyılarından manto’ya dalmasına neden olur. Bu dalma-batma kuşakları bazı yerlerde manto içerisinde 800 km’ye kadar inerler. Böyle yerlerde derin depremler olur.
20 Temmuz 2025 depremi (7.4) ve 29 Temmuz 2025 depremi (8.8) etkinliğinin anatomisi
Kamçatka Yayı üzerinde 29 Temmuz 2025 tarihinde 8.8 büyüklüğündeki deprem öncesi 20 Temmuz’da 7.4 büyüklüğünde bir deprem olmuştur. Bu iki büyük deprem oluşumunun nedeni, bölgede daha önce olmuş çok sayıda büyük depremleri oluşturan Pasifik Okyanusal Levhası’nın Kamçatka Volkanik Yayı boyunca yerkürenin içerisine dalmasıdır. Pasifik Okyanusal Levhası’nın hareketi gelecekte de sürecektir ve bu tür depremler ne ilk ne de son olacaktır.
20 Temmuz 2025 tarihinde 7.4 büyüklüğündeki depremle başlayan deprem etkinliği ile 29 Temmuz 2025’de 8.8 büyüklüğündeki deprem etkinliğinde yer alan ve büyüklüğü 4.0 ve daha fazla olan depremlerin zamanda ve mekânda dağılım özelliklerini karşılaştırdığımızda (Şekil 3 ve Şekil 4), deprembilim (sismoloji) açısından ilginç bir durum ortaya çıkmaktadır.
USGS (2025 a, b) veri tabanından alınan deprem büyüklüklerinin zamana göre değişim grafiğindeki (Şekil 3) depremselliğin örüntüsü, 20 Temmuz 2025 tarihindeki 7.4 büyüklüğündeki depremin bir öncü deprem olduğunu açıkça göstermektedir. 7.4 büyüklüğündeki ilk deprem bir ana deprem gibi ortaya çıkmış ve yarattığı artçı depremler 9 günlük süre içerisinde azalarak sürmüştür. Bu depremden 9 gün sonra 29 Temmuz 2025’de 8.8 büyüklüğündeki deprem daha olunca bu son deprem bir ana deprem niteliği kazanmıştır. Ancak, 7.4 büyüklüğündeki ilk depremin bir öncü deprem olduğunu ve bir sonraki 8.8 büyüklüğündeki depremin habercisi olabileceğini önceden bilmek, deprembilimin bugün geldiği gelişmiş düzeye rağmen halen başarılamamıştır. Bu konuda spekülasyonlara sıkça rastlanmaktadır.
Şekil 3’te verilen zaman ve deprem büyüklüğü değişim grafiğindeki depremlerin harita üzerinde mekânsal dağılımı incelendiğinde, daha ilginç bir durum ortaya çıkmaktadır. 20-29 Temmuz arasında oluşan deprem etkinliği 100 km uzunlukta bir alanda yoğunlaşmıştır (Şekil 4a). 29 Temmuz 2025’de olan 8.8 büyüklüğündeki deprem, 7.4 büyüklüğündeki depremin dış merkezinin çok yakınında ve güneyinde yer almış ve artçı depremleri güneybatıya doğru Kamçatka Yayı’nın üzerinde 500 km uzunlukta bir alana yayılmıştır (Şekil 4b, c).
Şekil 3 ve Şekil 4 bir arada değerlendirildiğinde, 7.4 büyüklüğündeki depremin, güney batısında oluşturduğu sismik gerilme yükünü Kamçatka Yayı’nın güneybatısındaki faya aktararak, orada biriken sismik gerilmeyi arttırdığı ve 8.8 büyüklüğündeki depremi tetiklemiş olduğu görüşündeyim.
USGS (2025c) in hesaplarına göre 20 Temmuz 2025’deki 7.4 büyüklüğündeki öncü depremin oluşturduğu fayın boyu 70 km, derinliği ise 33 km’dir (Şekil 5a). Faylanma 20 saniye sürmüştür. Fayın üzerinde oluşan maksimum kayma (atım) 3.0 m civarındadır. Maksimum kayma hareketi 25 km derinlikte oluşmuştur.
Bu fay hareketinden 9 gün sonra, 29 Temmuz 2025’de olan 8.8 büyüklüğündeki depremde oluşan fayın boyu 700 km, yer içerisindeki eni ise 70 km’dir (Şekil 5b). Fayın üzerinde oluşan maksimum kayma (atım) değeri 10 m civarındadır. Maksimum kayma hareketi 20 km derinliktedir. Faylanma süresi 220 s olmuştur.
Her iki depremin de odak mekanizması çözümleri, Kamçatka Yayı civarında kuzey-kuzeybatı yönünde hareket eden Pasifik Okyanusal Levhası’nın Kamçatka Yarımadası’nın altına dalma etkinliğini günümüzde sürdüğünü göstermektedir. Levhanın dalış hareketindeki kayma değerinin 20 Temmuz 2025’deki 7.4 büyüklüğündeki öncü depremde 25 km derinlikte 3 m, 29 Temmuz 2025’deki 8.8 büyüklüğündeki depremde ise kayma değerinin 20 km derinlikte 10 m olduğu hesaplanmıştır (USGS, 2025b).
